Methoden voor de basisschool: censuur of martkwerking?

18 oktober 2021

In de NRC verscheen op 8 oktober een artikel dat stelde dat makers van lesboeken van veel uitgevers thema's moeten mijden die gevoelig liggen bij reformatorische scholen. Geen bikini's, geen evolutie en niet te veel kermis. Een verkenning op het grensvlak van ondernemerschap en vrijheid van onderwijs.

Uit het artikel blijkt dat de vier grootste educatieve uitgevers voor het basisonderwijs de auteurs en tekenaars regels meegeven bij het maken van methoden om 'met name streng christelijke scholen' niet te verliezen als klant. In het artikel wordt dit censuur genoemd. Het gaat om boeken en digitale leermiddelen die door honderdduizenden kinderen op allerlei soorten scholen worden gebruikt.

Het NRC sprak met acht freelance makers die werken of werkten aan lesmethodes voor gerenommeerde uitgeverijen als Malmberg (bekend van bijvoorbeeld De wereld in getallen en Taal actief) en Zwijsen (onder meer Veilig leren lezen en Taal in beeld). Zeven anderen, die een online vragenlijst invulden, bevestigen de 'censuur'. Noordhoff (onder meer Getal & Ruimte Junior) en ThiemeMeulenhoff (onder meer Alles telt Q) worden door makers eveneens aangemerkt als uitgeverijen die aan 'censuur' doen.

Niet alleen reformatorische scholen zouden hiervoor lobbyen bij de uitgevers, maar ook islamitische. Zo staat in de instructies dat het niet de bedoeling is om God of Allah negatief neer te zetten in woord of beeld. Met het oog op islamitische kinderen werd een spaarvarken vervangen door een spaarolifant.

Lobby-stichting
Naast de verhalen van de makers wordt in het artikel ook geschreven over het werk van de Stichting voor Leermiddelenontwikkeling Reformatorisch Onderwijs (SLRO). Projectleider Jan Vreeken merkt dat uitgeverijen "openstaan voor signalen" vanuit reformatorische hoek: "Ook al zijn het misschien maar tweehonderd scholen, het zijn toch tweehonderd klanten." Als je uitgevers vraagt wat de visie is achter hun methodes, zegt Vreeken, dan krijg je te horen: ze zijn voor iedereen. Niet dat je kinderen wereldvreemd moet opvoeden, benadrukt Vreeken. Doe bijvoorbeeld niet alsof kermissen niet bestaan. Maar een héél hoofdstuk rekenen met de kermis als decor? Niet oké.

Gerdien Lassche, beleidsmedewerker van de Reformatorische Oudervereniging: "Iedereen zou kritisch mogen zijn op methodes. Wat wij doen, zou ik anderen ook aanraden - het kan zeker lonen, zeker wanneer uitgeverijen bemerken dat er een significant aantal boeken verkocht kan worden."

De stem van de uitgevers klinkt via de website van Uitgeverij Malmberg: "We hechten er waarde aan dat leerlingen werken met lesmaterialen die individuen of groepen op geen enkele manier kan kwetsen. De maatschappij, hoe we iets zien of zeggen, termen die we gebruiken zijn aan verandering onderhevig. [...] Het beeld dat uit onze methodes naar voren komt, moet voor de leerlingen herkenbaar zijn en aanspreken. [...] Leerlingen moeten zich goed voelen bij de teksten en zich hierin herkennen, zo zijn ze gemotiveerder en leren ze beter."

Ophef
Het NRC-artikel leidde tot veel ophef in politiek Den Haag en de onderwijs- en mediawereld toen de NOS het bericht van de NRC oppikte. Enerzijds klonken geluiden dat censuur toch wel heel erg is en anderzijds werd begrip getoond voor deze vorm van marktwerking. De Vereniging voor Openbaar Onderwijs riep uitgevers en scholen op te stoppen met zelfcensuur. "Stop met lijstjes met verboden onderwerpen en woorden, stop met zelfcensuur, stop ermee onder het mom van allerlei zogenaamd nobele doelen een kleine minderheid te laten bepalen hoe elke leerling de werkelijkheid geschetst krijgt, alleen om een paar centen meer te verdienen."

Zoals te verwachten reageren politieke partijen als GroenLinks en D66 anders als bijvoorbeeld de ChristenUnie: "GroenLinks-Kamerlid Lisa Westerveld heeft mondelinge vragen aangemeld over de kwestie, laat ze op Twitter weten. D66-Kamerlid Paul van Meenen roept uitgevers via het medium op: "Sla die zilverlingen voor censuur af."
ChristenUnie-voorman Gert-Jan Segers laat een ander geluid horen: "Veel liberalen zijn nu vooral voor de vrijheid om te zijn zoals ze zelf zijn. Alles wat afwijkt, moet verboden worden. Beklemmend", vindt hij.

Ombudsman
De ombudsman van de NRC schreef op 16 oktober over de ophef. De conclusie: het artikel over censuur in lesmateriaal refoscholen is veel te zwaar aangezet. "Onduidelijk bleef de ernst en omvang van de inhoudelijke en didactische schade. In het artikel is sprake van "informatie" die schoolkinderen "stelselmatig" wordt "onthouden". [...] De concrete voorbeelden van "ingrepen" waren vooral kleinzerig-cosmetisch: een illustrator moest in plaats van een bikini-topje een sok aan de waslijn hangen, een heks omtoveren in een enge vrouw en van een spaarvarken een dito olifant maken. Laakbaar misschien, maar 'Taliban' (zoals het op Twitter meteen klonk) is het nog lang niet." De ombudsman stelt dat het tevreden houden van klanten iets anders is dan censuur.

De bewering dat de evolutieleer dikwijls een verboden onderwerp zou zijn, blijkt ook iets te kort door de bocht. "Het verzwijgen of negeren van wetenschap zou ook lastig zijn, want scholen - ook reformatorische - zijn gebonden aan eindtermen. Uitgeverijen stuurden de auteur dan ook prompt lesmateriaal toe over Darwin en de evolutietheorie - met portret van de bebaarde wetenschapper én een plaatje van, jawel, twee gezellige dino's."

Bronnen:

> Terug naar het nieuwsoverzicht <